Biografi Syaikh al-Azhar: Syaikh al-Azhar keenam belas

Syaikh Hasan Muhammad al-‘Aththar (1182-1250 H/1768 -1834 M)

Beliau adalah al-Imam Syaikh Hasan bin Muhammad bin al-‘Aththar, seorang keturunan ahli bait (syarif/habib) dari Maroko yang lahir di Kairo pada tahun 1180 H/ 1766 M. Dalam riwayat lain beliau lahir pada tahun 1182 H/1768 M. Sejak kecil beliau telah menampakkan kecerdasannya. Beliau merasa iri kepada anak-anak seusia beliau yang menghafalkan Alquran di al-Azhar. Tanpa sepengetahuan ayahanda beliau menghafalkan Alquran dalam waktu yang singkat. Setelah ayahanda beliau mengetahuinya, beliau dimasukkan ke al-Azhar dan berguru kepada Syaikh Amir dan Syaikh al-Shabban.

Syaikh Hasan bin Muhammad bin al-‘Aththar tidak puas hanya dengan menguasai ilmu agama. Beliau juga belajar ilmu teknik dan matematika. Di balik penjajahan Perancis yang kejam, beliau bisa mengambil hikmah dengan mengikuti ekspedisi utusan Mesir ke Syam dan Perancis. Menurut beliau, Perancis memang penjajah tapi juga membukakan mata para ulama dengan ilmu-ilmu baru yang modern. 

Beliau rajin menulis catatan tentang ilmu kedokteran, anatomi tubuh dan ilmu perbintangan. Selain itu beliau juga berdakwah ke berbagai daerah di Mesir. Semua yang beliau tulis dan beliau sampaikan dicetak di surat kabar “al-Waqai’ al-Mishriyah”,  surat kabar pertama di Mesir yang berdiri tahun 1828 M.

Pada tahun 1246 H/1830 M Syaikh Hasan bin Muhammad al-‘Aththar diangkat menjadi Syaikh al-Azhar menggantikan Syaikh Ahmad al-Damhuji. Selain mengajar di al-Azhar, beliau juga mendirikan madrasah “al-Alsun” yang fokus mengajarkan ilmu Geografi dan peta bumi.

Kealiman dan wibawa Syaikh Hasan bin Muhammad al-‘Aththar menjadi kebanggaan Mesir dan dunia Islam. Ketika beliau mengajar di masjid al-Azhar, ulama-ulama besar lain meliburkan pengajiannya dan ikut menimba ilmu kepada beliau. Betatapun dzalimnya Muhammad Ali Basya, pemimpin Mesir yang berkuasa pada tahun 1805 -1848, dia selalu meminta pertimbangan masalah negara kepada Syaikh Hasan bin Muhammad al-‘Aththar.

Murid beliau yang terkenal adalah Syaikh Muhammad Ibad al-Thanthawi dan Syaikh Rifa’ah al-Thahthawi. Syaikh Rifa’ah al-Thahthawi adalah murid beliau yang pertama kali disuruh untuk mengajarkan ilmu dengan model ceramah tanpa berpegang pada satu kitab saja.

Syaikh Hasan Muhammad al-‘Aththar adalah seorang penulis produktif, karya-karya beliau di antaranya:

-          Hasyiyah al-‘Aththar ala al-jauhar al-muntadzamat fi uqud al-maqulat

-          Hasyiyah al-‘Aththar ala al-tahdzib li al-Imam al-Jabishi

-          Hasyiyah al-‘Aththar ala Jam’u al-jawami’ fi ushul al-fiqh

-          Hasyiyah ala Syarh al-Jurumiyah wa al-Samarqandiyah

-          Diwan al-Aththar

-          Nubdzah fi ilm al-jirahah wa al-thib

Hidup Syaikh Hasan Muhammad al-‘Aththar telah diabdikan untuk Mesir dan umat Islam. Beliau wafat pada tahun 1250 H/1834 M.

Sumber: al-Azhar al-Syarif fi dhaui sirati a’lamihi al-ajilla, karya Dr. Abdullah Salamah Nasr dan sumber-sumber yang lain.